شرح صدر از دید قرآن و احادیث/ نشانه های شرح صدر از زبان پیامبر(ص)

به گزارش خبرگزاری مهر، يكي از پاداشهاي معنوي كه صالحان در دنيا از آن بهره مند مي شوند "شرح صدر" است. شرح صدر يعني وسعت پيدا كردن سينه با تابش نور الهي و آرامش از ناحيه خدا. قرآن كريم در اين باره در آیه 125 سوره انعام مي فرمايد؛ پس هر که را خدا بخواهد هدایت کند، به او شرح صدر می دهد تا در برابر حقایقی که از جانب اوست تسلیم شود، و هر که را بخواهد به گمراهی بیفکند، سینه اش را تنگ و محدود می کند که گویی در آسمان بالا می رود. بدین سان خداوند پلیدی را بر کسانی که ایمان نمی آورند قرار می دهد.

آیه شريفه دلالت دارد بر اينكه افراد خاصي مشمول هدايت ويژه حضرت حق هستند و اين هدايت نوعي عنايت و لطف است. هدايت هاي خدا نسبت به بني آدم دو گونه است: هدايت به معناي نشان دادن راه؛ اين هدايت عموميت دارد و شامل همه افراد بشر مي گردد. مومن و كافر هر دو ازچنين هدايتي بر خوردارند و بدون اين هدايت از جانب خدا، تكليف، ثواب و عقاب، اطاعت و عصيان بي معنا است. آيات زيادي از قرآن بر اين گونه هدايت دلالت دارد. در سوره دهر آیه 3 مي خوانيم؛ به راستي ما راه را به انسان نشان داديم، حال يا شكر يا كفران مي كند. درباره ثمود در آیه 17 سوره فصلت مي فرمايد؛ما ثمود را هدايت كرديم و راه را به آنها نشان داديم، لكن آنها كوري را بر هدايت برگزيدند.

نوع دوم هدايت به معناي دستگيري و نجات انسان از ورطه ها و رسانيدن او به منزل و مقصد است. آيات و روايات، در بيان اين حقيقت فراوان است. آنچه امام حسین (ع) در دعاي عرفه از خدا طلب مي كند، اين نوع هدايت است؛ "الهي فاهدني بنورك اليك" خدايا مرا با نور خودت به سويت راهنمايي كن.

از جلوه هاي هدايت خاص الهي شرح صدر است. در سوره انشراح آیه یک می خوانیم: الم نشرح لك صدرك؛ آيا ما به تو شرح صدر نداديم. مقصود از شرح صدري كه خداوند به پيامبرش داد، اين است كه سينه اش به درجه اي از گشايش و وسعت رسيد كه گنجايش دريافت وحي و ماموريت تبليغ تحمل اذيت و آزارهاي آن را پيدا كرد.

نشانه هاي شرح صدر

در رواياتي از پيامبر و اهل بيت(ص)حقيقت يا علائم و آثار شرح صدر به خوبي بيان شده كه ما در اينجا به برخي از اين روايات مي پردازيم.

از پيامبر اكرم(ص)از معناي شرح صدر دسوال شد که حضرت فرمودند؛ شرح صدر نوري است كه خدا در دل مومن مي افكند و سينه اش باز و فراخ مي گردد. سوال كردند؛ آيا علامتي هم دارد كه بدان شناخته شود؟ فرمود؛آري! نشانه اش انابه به سراي جاودانه و دل نبستن به دنياي فريبنده و آماده مرگ شدن قبل از فرا رسيدن آن است.

اولين نشانه شرح صدر، در اين كلام نوراني، انابه و توجه پيوسته انسان به سراي بي پايان است، يعني پيوسته از عالم آخرت ياد نمودن و برانداختن ريشه هاي غفلت ازآن. ثمره توجه دائم به قيامت، طاعت، بندگي و دريافت حقيقت است.

خداوند متعال در سوره ص آیات 45و 46 .در و صف سه بنده صالحش ابراهيم،اسحاق و يعقوب مي گويد؛ یاد کن بندگان ما ابراهيم، اسحاق و يعقوب که نیرومند و دیده ور بودند، ما آنها را به خصلتي كه ياد قيامت است، خالص گردانيديم.

نشانه ديگر صدر كه پيامبر فرمودند دل نبستن به دنياي فريبنده است. عالم دنيا و با هزاران درد و رنج توام است. از اين رو اعراض از دنيا نشانه روشن بيني انسان است و منشا نوري است كه به واسطه عنايت خدا در دل پديد مي آيد. دل بستن به دنيا تنگ و كوچك و زود گذر نشانه ضعف اعتقاد يا بي اعتقادي به جهاني برتر و پاينده تر است.

قرآن در سوره نجم آیات 29 و 30 مي فرمايد؛ از كسي كه از ياد ما روي گردانيد و تنها خواهان زندگي دنياست، اعراض كن .دانش اينها همين اندازه است نه بيشتر. پس،عدم ادراك حياتي برتر از دنيا، سبب روي آوردن به دنيا و اعراض از ياد حق است. در مقابل، علم و اعتقاد به ملكوت و وصول به مقامات والاي معنوي،حب دنيا را از دل مي زدايد و غير خدا را در نظر حقير مي نمايد.

نشانه ديگر شرح صدر، آمادگي براي مرگ است. آماده مرگ بودن به معناي دست كشيدن از فعاليت هاي زندگي فردي و اجتماعي نيست بلكه به معناي همراه داشتن توشه راه و مقصد است.به كسي كه قصد سفردارد و وسائل سفر را تهيه كرده است و چمدان را بسته مي گويند آمادگي سفر دارد ،اما به كسي كه هيچ يك را به همراه ندارد، نمي گويند آمادگي سفر را دارد. مرگ نوعي سفر است كه راه و مقصد جايگاه ابدي است و بازگشت ندارد. مرگ سفري طولاني است كه تو ه اش ايمان و عمل صالح است. آمادگي براي مرگ به قدري مهم است كه در قرآن و روايات اهل عصمت به خصوص در نهج البلاغه با بيانات گوناگون برآن تاكيده شده است.